Ensemble
Het folkloristisch ensemble Zarjanka repeteert wekelijks op maandagavond van 19.00 tot 22.00 uur in de Pomhorst, Pomona 562, 6708 CV in Wageningen. Het ensemble staat open voor nieuwe leden, met of zonder muzikale ondergrond, die bereid zijn zich het repertoire eigen te maken.
Met uitzondering van de niet traditionele genres, die zich ontwikkelden in de 18de-20ste eeuw uit Westerse koormuziek, zijn de Russische en Oekraïense liederen polyfonisch en worden door de boeren geïmproviseerd. Om te improviseren, moet men elkaar goed kunnen horen. En dat kan alleen maar in kleine groepen (3-8 personen). Daarom is het woord “koor” voor de echte Russische en Oekraïense folkloremuziek niet het juiste. In Rusland en Oekraïne gebruikt men het begrip: ensemble.
‘Zarjanka’ (roodborstje) is het enige ensemble in West-Europa met een uitgebreid repertoire van authentieke traditionele volksliederen, -dansen en -rituelen (zonder arrangement of choreografie) van verschillende bevolkingsgroepen in Rusland en Oekraïne. Ook de zangtechniek en de kostuums zijn authentiek.
Het ensemble streeft naar een semi-professioneel niveau en bestaat in meerderheid uit Nederlanders en verder enkele mensen van Russische afkomst.
Regelmatig wordt er opgetreden. Tot nu toe heeft Zarjanka drie cd’s uitgebracht.
‘Zarjanka’ontstond in maart 1994, toen na een klein concert in ‘De IJsbreker’ in Amsterdam etnomusicoloog Bernard Kleikamp Irina Raspopova verzocht een concertserie voor te bereiden. Het ensemble veranderde sterk van samenstelling gedurende haar bestaan. Het heeft nog weinig overeenkomsten met het haastig bijeengeraapte groepje, dat destijds de naam ‘Koljadá’ droeg.
Vanaf 1997 tot … bezochten leden van Zarjanka bijna elk jaar dorpen in Noord en Zuid Rusland en stanitsa’s van Don-Kozakken. Daar zongen ze samen met de boeren en kozakken, waarvan deze liederen afkomstig zijn. Tijdens veldonderzoek werden door I. Raspopova tekst en muziek genoteerd en vervolgens direct vanuit de originele opnames aangeleerd.
Daarmee hebben zij een repertoire opgebouwd, dat meer dan twee honderd polyfone liederen, dansen, rituelen en geestelijke gezangen omvat uit Noord-, Zuid-, Zuidwest-, West- en Centraal-Rusland, Tsjoevasjië, Mordova, Oekraïne, van bevolkingsgroepen zoals de Don-, Koeban- en Wolga-Kozakken, zigeuners en van gemeenschappen van de Russische Oudgelovige Orthodoxe Kerk in Siberië en in de staat Oregon in de VS.
De leden van Zarjanka zijn opgeleid in de vocale technieken en improvisatiemethoden die karakteristiek zijn voor de plaatselijke culturen waarvan zij het repertoire instuderen. Ze hebben zich verschillende manieren van stemgebruik aangeleerd en beheersen de regelen der kunst van verschillende meerstemmige zangdialecten.
Als zij lyrische liederen uit dorpen in het noordwesten van de Woronezh-regio opvoeren, zingen zij in heterofonie met gemengd stemregister. In liederen uit het zuiden van de Koersk-regio zingen zij met een ander soort heterofonie in anhemitoonreeks, waarbij de stemmen zich vermengen in ‘dissonanten’, een aantal seconde- en kwartintervallen en versieringen met melisma’s. Men hoort bourdonheterofonie uitgevoerd in het borstregister in liederen uit de Russische Poles’je, terwijl liederen van de Russische Pomoren uit het verre Noorden opgevoerd worden met het bovenste gedeelte van het borstregister en het kopregister in een variant van stem ondersteunende polyfonie.
Omdat de liederen zo min mogelijk verfraaid zijn, klinken ze ons soms op het eerste gehoor vreemd in de oren: veel wordt enigszins nasaal gezongen, soms met wonderlijke ritmes en dissonanten akkoorden. In de langgerekte slot-unisonen wordt gezocht naar de natuurlijke toonaard om boventonen te produceren. Dit is een vermoedelijk duizenden jaren oude zangtechniek, die geassocieerd wordt met contact met het goddelijke.